Οι Προστατευόμενες Περιοχές στην Ελλάδα
Η αναγνώριση της ανάγκης διατήρησης των φυσικών πόρων οδήγησε στον θεσμό των προστατευόμενων περιοχών. Η πρώτη, επίσημα χαρακτηρισμένη, προστατευόμενη περιοχή στον Κόσμο υπήρξε το Εθνικό Πάρκο του Γέλοουστουν, που ιδρύθηκε το 1872 στις ΗΠΑ. Σήμερα, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα Δεδομένων για τις Προστατευόμενες Περιοχές, οι προστατευόμενες περιοχές (χερσαίες, υγροτοπικές και θαλάσσιες) αριθμούν 258.063 και καλύπτουν περίπου το 9,5% της επιφάνειας του Πλανήτη.
Οι προστατευόμενες περιοχές διέπονται από ειδικό θεσμικό καθεστώς, με σκοπό τη διατήρηση της βιοποικιλότητας που φιλοξενούν, αλλά και των αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρουν στον άνθρωπο. Διακρίνονται για τη σπουδαιότητα της χλωρίδας, της πανίδας, των οικοσυστημάτων, των γεωμορφολογικών σχηματισμών ή για το κάλλος των τοπίων τους, ενώ εξυπηρετούν και ανάγκες επιστημονικής έρευνας, εκπαίδευσης και αναψυχής.
Εθνικές Προστατευόμενες Περιοχές
Στην Ελλάδα, ο θεσμός των προστατευόμενων περιοχών εγκαινιάστηκε το 1938 (Ν. 856/1937), με την κήρυξη των πρώτων Εθνικών Δρυμών της χώρας, του Ολύμπου και του Παρνασσού.1289 Εθνικές Προστατευόμενες Περιοχές συνολικά
Έως το 1986, η κήρυξη προστατευόμενων περιοχών βασίστηκε, κυρίως, σε διατάξεις του Δασικού Κώδικα. Έτσι, οι Εθνικοί Δρυμοί, τα Αισθητικά Δάση και τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης προβλέπονται από τον Ν. 996/1971, ο οποίος αποτελεί μέρος του Ν. 86/1969 «Περί Δασικού Κώδικος». Τα Καταφύγια Άγριας Ζωής, οι Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές και τα Εκτροφεία Θηραμάτων προβλέπονται από τον Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/1998.
Από το 1986, με βάση τον Νόμο Πλαίσιο για το Περιβάλλον (Ν. 1650/86), τον Ν. 3937/2011 για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τον Ν. 4685/2020, το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες:
- Περιοχές Προστασίας της Βιοποικιλότητας
- Εθνικά Πάρκα
- Καταφύγια Άγριας Ζωής
- Προστατευόμενα Τοπία και Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμ
Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000
Η Ελλάδα έχει εντάξει συνολικά 446 περιοχές στο Δίκτυο:
265 περιοχές ως Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)
207 περιοχές ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)
Οι δύο κατηγορίες περιοχών παρουσιάζουν μεταξύ τους επικαλύψεις.
Συνολική επιφάνεια περιοχών Natura 2000 στην ξηρά: 36.000 τετρ.χλμ. (27,3% της χερσαίας έκτασης της Ελλάδας)
Συνολική επιφάνεια περιοχών Natura 2000 στη θάλασσα: 23.000 τετρ.χλμ.
Στην Ελλάδα, όπως σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παράλληλα με το εθνικό νομικό πλαίσιο, ένας μεγάλος αριθμός χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000, με στόχο τη δημιουργία ενός συνεκτικού δικτύου περιοχών όπου η διατήρηση της βιοποικιλότητας έχει προτεραιότητα έναντι των άλλων ανθρωπίνων επιδιώξεων, χωρίς ωστόσο να αποκλείονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί το περισσότερο εφαρμοσμένο και δοκιμασμένο μέτρο παγκοσμίως για τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς σε μεγάλες γεωγραφικές ζώνες. Περιλαμβάνει περιοχές οι οποίες φιλοξενούν οικοσυστήματα, φυτά και ζώα σημαντικά για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε κράτος μέλος έχει την υποχρέωση να τα διατηρήσει ή και να τα αποκαταστήσει ώστε να διασφαλίζεται η καλή κατάστασή τους στο διηνεκές. Ο αριθμός και η έκταση των περιοχών επανεξετάζονται περιοδικά. Η τελευταία επικαιροποίηση του σχετικού καταλόγου στην Ελλάδα έγινε το 2017
Διεθνείς Προστατευόμενες Περιοχές
Εκτός από την εθνική και Ενωσιακή νομοθεσία, ειδικές υποχρεώσεις για τον χαρακτηρισμό προστατευόμενων περιοχών απορρέουν και από διεθνείς συμβάσεις, τις οποίες η Ελλάδα έχει κυρώσει, αλλά και από τη συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς. Έτσι, στη χώρα μας, πολλές περιοχές έχουν χαρακτηρισθεί ως:
- Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας (Σύμβαση Ραμσάρ)
- Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς (UNESCO)
- Αποθέματα της Βιόσφαιρας (UNESCO, Άνθρωπος και Βιόσφαιρα)
- Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές (Σύμβαση Βαρκελώνης)
- Βιογενετικά Αποθέματα (Συμβούλιο της Ευρώπης)
- Περιοχές στις οποίες έχει απονεμηθεί το Ευρωδίπλωμα (Συμβούλιο της Ευρώπης)
Ο ορεινός όγκος του Ολύμπου ήταν ο πρώτος Εθνικός Δρυμός που θεσμοθετήθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το 1938.
Το 1981 χαρακτηρίστηκε ως Απόθεμα της Βιόσφαιρας από το Πρόγραμμα Άνθρωπος και Βιόσφαιρα της UNESCO.
Έχει συμπεριληφθεί στο Δίκτυο NATURA 2000, ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) και Ειδική Ζώνη Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα (ΖΕΠ).
Το 2021, με Προεδρικό Διάταγμα χαρακτηρίστηκε η χερσαία και υδάτινη περιοχή του Όρους Ολύμπου ως Εθνικό Πάρκο.
Ο Όλυμπος χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία τύπων βλάστησης λόγω του έντονου ανάγλυφου, της μικρής απόστασης από τη θάλασσα και των πολλών μικροπεριβαλλόντων που υπάρχουν.
Η Ελλάδα χαρακτήρισε 10 υγροτόπους ως Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ
